Wat je moet weten als je een therapeut kiest

Fritz Jacquet

Het zijn stormachtige dagen. Met hevige rukwinden die deze ochtend bijna de krukken van onder een oud dametje weg maaiden, fietsen tegen de grond kwakten en al menig paraplu naar de verdoemenis hielp. Wat Frank en Sabine waarschijnlijk niet weten is dat er in therapeutenland al meerdere weken een hevige storm woedt. Eentje die ook mij ietwat van mijn sokkel heeft geblazen. Later hierover meer.

Vandaag bevind ik mij immers voor de allerlaatste keer in de rayon van het hygiënisch papier. Pim Cuijpers, hoogleraar klinische psychologie maakt melding van het bestaan van 250 verschillende vormen van psychotherapie. In Ten-Toon-Gesteld: de therapeut (met label) vond je in de rayon van het toiletpapier een kleine (doch vandaag veel besproken) door mij geëtaleerde selectie. Je staat echter nog steeds geen stap verder in het maken van een keuze, niet? Het kiezen van de juiste rol is tot op dit moment nog steeds gemakkelijker dan de juiste therapeut. Tijd om daar vandaag, en wel nu, verandering in te brengen.

(tromgeroffel) Alle uitgestalde therapeuten behoren tot kleinere groepen. Afhankelijk van de bronnen die je raadpleegt zijn er 5 tot 7 verschillende dergelijke groepen (merken toiletpapier) in therapieland. Er bestaan therapievormen (zoals integratieve therapie) die elementen van verschillende strekkingen gebruiken; een mengvorm dus. Maar, doorgaans zal het achterliggend gedachtegoed van een bepaalde strekking steeds tot een van de volgende theoretische kaders behoren:

• biologische therapie
• cliënt-centered 
• gedragstherapie
• systeemtherapie
• psychoanalyse

1. Pillenfabriek
De eerste groep - biologische therapie - heeft ze in alle vormen en kleuren: pillen. De biologische psychiatrie stelt dat zo goed als alle psychiatrische stoornissen biologisch te verklaren zijn en slikken dus dé oplossing is. De realiteit is anders. Onderzoek heeft al lang uitgewezen dat louter het gebruik van medicatie op lange termijn geen blijvende oplossing biedt. Gemakkelijk, dat is het wel. Medicatie voorschrijven en doorslikken is voor beide partijen, arts en persoon met psychisch lijden een gemakkelijke oplossing. De arts heeft relatief snel zijn geld verdiend en de 'slikker' heeft een kant-en-klare oplossing. Nog belangrijker is misschien wel het volgende: de patiënt moet vooral de oorzaak voor zijn of haar probleem niet bij zichzelf gaan zoeken. De oorzaak is immers van biologische aard.
Ben ik dan tegen medicatie? Absoluut niet. Voor wie bijvoorbeeld het gevoel heeft dat hij geen vat meer heeft op zichzelf; dat er dingen zijn die gebeuren die hij niet kan verklaren kan medicatie absoluut noodzakelijk zijn. Soms kunnen dingen in therapie maar bewerkt worden als er enige vorm van stabiliteit is. Als iemand in zijn beleving tijdens de therapie steeds wordt gestoord door stemmen van mensen die in werkelijkheid niet in de therapieruimte aanwezig zijn, als een man (vrouw of kind) zo door angsten of depressie wordt gegrepen dat die niet tot in de therapieruimte geraakt dan is medicatie soms noodzakelijk. Ik schrijf 'soms', omdat het mijn overtuiging is dat elke verhaal weer een ander verhaal is en dus steeds individueel dient worden bekeken.

2. Inzicht krijgen in blokkades en groeien
De tweede groep waarvan melding is deze van de Cliënt-Centered Therapeuten. Een dergelijk therapeut stelt - als alles eventjes goed gaat - jou als mens centraal. Jij, met al je gedachten en gevoelens. De Cliënt-Centered Therapeut zal mee op zoek gaan naar wat je belemmert in je ontwikkeling. Jij bent zelf diegene die bepaalt wat er aan de hand is en de oplossing van je probleem zit in jezelf. De therapeut is er dan om je te begeleiden bij het vinden van je oplossingen. Het doel van de therapie is niet meteen het vinden van oplossingen van het probleem maar wel het krijgen van inzicht in wat je belemmert van een goede oplossing. Tijdens deze therapiesessies gaat de aandacht vooral uit naar het hier-en-nu, het heden en naar de toekomst. Aan het verleden zal, tenzij het zeer duidelijk voelbaar is in het heden, erg weinig aandacht worden besteed.
Gestalt-therapeuten, Focusing therapeuten, Experiëntieel therapeut, Encountergroepen en dergelijke meer behoren ook tot deze groep.

3. De hype van het moment
Wie 'hip' wil zijn dan moet vandaag vooral kiezen voor de Gedragstherapie. Ze behelzen een hele groep van verschillende soorten therapie met als centraal gedachtegoed dat de oorzaak van geestelijke gezondheidsproblemen ligt in het gedrag van de mensen. Wanneer je dus ander gedrag aanleert zullen je klachten ook verdwijnen (zo omschrijft de theorie van deze therapievorm). De methodieken die worden gehanteerd zijn voornamelijk gericht op het behandelen van problemen die zich manifesteren in het heden; het hier-en-nu. De therapeut stelt zich tot doel om jou zicht te laten krijgen op hoe jij denkt over de dingen/ mensen, deze zelf te leren bijsturen en ook veranderingen in het handelen proberen te verkrijgen in die situatie(s) die je in moeilijkheden brengt(en). Dit vanuit de achterliggende visie dat het denken een grote invloed heeft op ons gevoelsleven en handelen. De sessies zullen steeds volgens een gestructureerd schema verlopen en huiswerkopdrachten zijn vaak essentieel. Men stelt dat deze vorm van therapie het meest effectief zou zijn bij angstklachten, depressies en sommige seksuele problemen. Ter vervollediging dien ik hier aan toe te voegen dat deze therapie ook aangewezen is als je net niet wenst geconfronteerd te worden met je verleden en/of je gewoon op korte termijn verandering wenst, zonder zekerheid dat het probleem ook op lange termijn is opgelost, of er zich weer een nieuw probleem voordoet na enige tijd.

Dit verklaart echter niet waarom deze therapieën vandaag zo populair zijn. De sterkte stijging van het aantal (cognitief) gedragstherapeutische behandelingen ligt geheel in lijn met het huidige maatschappelijke discours, namelijk het economische. Ze bieden een antwoord op de vraag van een neoliberale maatschappij naar wetenschappelijk te verantwoorden therapieën die een korte behandelingsduur en snelle resultaten voorop stellen. Hoe minder lang mensen in ziekteverlof zijn en/of gebruik maken van een hospitalisatieverzekering bij opname in een psychiatrische voorziening, hoe lager de kosten.  Er is vooraf bepaald dat voor ziekte X er wettelijk X dagen de tijd zijn om de ziekte te genezen. Daarvoor krijgt het ziekenhuis/de instelling een bepaalde som geld. Voor elke dag die een patiënt langer is opgenomen krijgt een instituut nog steeds geld, maar minder. Een therapievorm die inzet op korte behandelingen met snel resultaat is dus graag gezien: er kunnen meer patiënten worden gerekend aan 'de volle pot'. Of dergelijke therapieën op lange termijn ook nog steeds een oplossing zijn is vaak nog maar de vraag. Er bestaan heel wat onderzoeken maar weinig onderzoeken geven cijfers over langetermijneffecten.

Therapieën die hieronder vallen zijn onder andere: gedragstherapie, cognitieve gedragstherapie, rationeel-emotieve therapie, gedragsactivatietherapie, acceptance and commitment -therapie, mindfulness, dialectische gedragstherapie, metacognitieve therapie...

4. De oorzaak ligt ook bij anderen
Systeemtherapie is de vierde grote groep van therapeuten die de psychotherapie rijk is. Hierbij gaat men er van uit psychische problemen hun oorzaak niet louter en alleen dient te zoeken bij jou als persoon maar dat dit tevens erg nauw samen hangt met het sociale netwerk waarin je je bevindt. Een verstoring van een evenwicht binnen jouw systeem zal zonder meer zijn gevolgen hebben voor het systeem an sich en de hiervan deel uit makende individuen. Gezins- en relatietherapie en Contextuele therapie is onderdeel van deze strekking. De therapie begint bij jou als individu en zal samen met je gaan onderzoeken in welke mate jouw hulpvragen in verband staan met de eigen sociale context. Het kan gebeuren dat ook andere leden van je gezin/familie deelnemen aan de therapie. De systeemtherapeut kan werken vanuit de cliënt-centered visie, de gedragstherapeutische visie of eerder vanuit het psychoanalytisch gedachtegoed.

5.  Psychoanalyse net vandaag hard nodig?
De laatste groep - Psychoanalyse - roept voor velen ongetwijfeld meteen associaties op zoals 'achterhaald', 'onbetrouwbaar', 'naïef', 'een beetje liggen klappen op een bankske of wat tekeningskes maken voor iemand die weinig tot niets terug zegt' en 'Freud is dood'. Waarom zou ik dus, een jonge vrouw, met de voeten beiden op de grond en de oren wijd open gesperd voor wat in de wereld en om haar heen gebeurd dan vandaag, anno 2013 kiezen voor dergelijk oubollig referentiekader? Ben ik dan dom en niet wetend? Ik ga het eerlijk bekennen: toen ik aan mijn studies creatieve therapie begon, een studie waarbij het Lacaniaans psychoanalytisch kader werd gehanteerd als basis voor de opleiding was ik erg sceptisch. Ik had net meerdere jaren gewerkt in een Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie in Vlaanderen waarin het de cognitieve gedragstherapie was die de plak zwaaide (zoals op de meeste plaatsen vandaag). Freud leek me wel een toffe pee maar dan vooral omdat hij aan de basis lagen van alle psychotherapeutische stromingen vandaag, niet zozeer om de psychoanalytische praktijk vandaag de dag. "Enige inspanning in verdieping in de analyse zal wel nodig zijn", werd mij tijdens de derde ronde van de intake voor de opleiding gezegd, "Bent U bereid om dat te doen?". "Ja", zei ik, "als dat betekent dat ik ook sceptisch en kritisch mag zijn". Het is ondertussen enkele jaren geleden en vandaag kan ik stellen dat hoe meer ik leer over de psychoanalyse zoals Freud en Lacan ze hebben bedacht en herdacht, hoe beter ik me voel in mijn werken vanuit, met en in dit kader.

In elk klas, op elke werkplek is er vandaag wel een ‘autist’ en ‘ADHD-er’. Het aantal mensen met depressieve klachten is ongezien hoog en op de werkvloer schitteren steeds meer mensen in afwezigheid door een burn-out. Alhoewel we hier in het Westen leven in een tijd waar we over nooit geziene vrijheden beschikken, brengt het ons vaak niet het geluk dat we zouden verwachten.

Het is bijgevolg ‘nummertje trekken’ en drummen in de wachtkamer van instellingen en privépraktijken binnen de geestelijke gezondheidszorg. Gevoelens van leegte en angst des te meer vullen velen stoelen bij de therapeuten. De angst leeft dat de Ander ons niet langer nodig zal hebben. Voor velen onder ons wordt dit vandaag bewaarheid. We leven in een maatschappij waarin alles razend snel gaat. ’s Morgens schieten we als hazen uit onze startblokken en rennen tot de avond valt. Menig mens (jong én oud) is de weg en zichzelf kwijt. In een wereld waarin het normen- en waardekader mee evolueert met de grillen van de markt, waarin het al dan niet hebben van succes in het leven geheel te wijten is aan onszelf, waarin de hele wereld een spiegeltent is geworden en er in gezinnen steeds vaker een afwezigheid is van iemand die een duidelijk kader en grenzen stelt, zien we in de therapeutische praktijk meer en meer mensen die aangeven dat ze zich leeg voelen, depressief, angstig zijn, wisselende stemmingen hebben.

Conclusie:

Louter en alleen aan symptoombestrijding doen, zoals therapieën die zich enkel richten op uw klacht, verandert niets aan de oorzaak van het probleem en helpt U op lange termijn niet vooruit. De kans op herval en het blijven verder bestaan van Uw problemen is reëel. De psychoanalyse geeft de ruimte en de tijd die U nodig heeft en schuwt daarbij Uw verleden niet. De psychoanalyticus komt niet aandraven met kant-en-klare oplossingen  - en dat kan best vervelend zijn levend in een maatschappij leven waarin heel veel dingen binnen handbereik liggen. De psychoanalyticus zal je stimuleren om op zoek te gaan naar je eigen oplossingen om je opnieuw te kunnen handhaven in jouw leven. Elke sessie is uniek en afgestemd op jouw verhaal. Mensen met op het eerste zicht precies dezelfde klachten krijgen nooit dezelfde behandeling, zoals dat bij sommige andere therapeutische strekkingen het geval is. Je bent immers een mens, een subject en geen product, geen object. Het is jij die bepaalt waarover je het wenst te hebben in de therapie. Alles wat in je op komt kan gezegd worden of in beeld gebracht wanneer je zoals bij mij bij een Creatief Therapeut Beeldend terecht komt. Klachten en symptomen worden niet gezien als een ziekte an sich maar als een poging van ons onbewuste om terug in evenwicht te komen; hoe moeilijk te geloven dat soms ook is. Want hoe kan bijvoorbeeld een eetstoornis of het hebben van achtervolgingswanen nu een eigenlijk een oplossingspoging zijn van onze geest? En toch is het zo. Symptomen hebben altijd een functie, hoe raar dat soms ook lijkt.

Het is waar dat wetenschappelijk onderzoek moeilijk is bij de psychoanalyse. Maar we zijn mensen en geen machines bij wie men wel gestandaardiseerde testen kan doen. In een samenleving waarin enkel nog wat 'meetbaar' is van belang lijkt te zijn is het dus schijnbaar logisch dat hoe ik (en vele collega's) werk(en) naar het verdomhoekje wordt verbannen. 
100 jaar na zijn ontstaan is de psychoanalyse vandaag echter de enige strekking die nog steeds bestaat en toegepast wordt, zo zinloos kan het dan toch niet zijn. Of wat denkt U?

Als je de volgende keer inkopen gaat doen en in de afdeling van het toiletpapier beland dan denk je misschien eens aan mij. Maar, ik hoop uit de grond van mijn hart dat je nooit zal moeten nadenken over de keuze van een therapeut. En als dat dan toch het geval is, dan hoop ik dat jij voortaan een iets duidelijker beeld hebt over de soorten therapieën die er bestaan. Bij mij bent U, als U dat wenst, altijd welkom.

En anders, misschien tot in de gang van het toiletpapier of die van de badkamerproducten. Daar sta ik gebeurlijk ook al eens te twijfelen.