Als de stilte begint te spreken

Juan Osborne - Woman in words

- Opgedragen aan O.M.-

Ik ben er goed in, in het kiezen van de foute rij aan de kassa. In het kiezen van net die rij waar vooraan alles steeds weer mis loopt: omdat de tientallen mensen voor me allemaal waanzinnige aankopen willen doen, omdat iemand zijn bankkaart niet vindt, omdat er een klein jochie van vijf is dat trots voor de allereerste keer zelf wilt betalen en met de tong uit de mond geconcentreerd naar de juiste muntstukken zoekt. Omdat de kassierster zo nodig haar collega moet vertellen over haar reisplannen, omdat een vader nog wachtende is op de in de verte aankomen hollende puberdochter met een paarse USB-stick met lieveheersbeestjes, omdat een kredietkaart ontoereikend is en er met schaamrood op de wangen driftig naar muntstukken en biljetten wordt gezocht. Gewoon, 'omdat'.

Het gebeurt me zelden maar deze keer erger ik me niet. Meer nog, ik ben blij met mijn rij. In mijn handen rust een schat. Het is een wereld aan woorden aan beelden die me raakte vanaf het moment dat mijn blik erop viel; net zoals toen O. in mijn leven verscheen. En al zijn mensen en boeken substantieel verschillend van elkaar, je kan van beide heel oprecht houden en graag zien. Beide hebben ze een naam. Allebei hebben ze een verhaal te vertellen. Alletwee zijn ze te ontdekken. Dag na dag, pagina na pagina. Steeds opnieuw, steeds verrassend.

Daar, in mijn rij, sla ik met een zekere begeerte de kaft open:

"Er is een land waar de mensen bijna niet spreken.

Het is het land van de grote woordfabriek.

In dat vreemde land moet je de woorden kopen 

en heel voorzichtig inslikken 

om ze dan te kunnen uitspreken"

  

Drie zinnen. Ik slik door en sta paf. 

Het duurt even voor ik besef dat er tegelijk rondom mij onaflatend aan gigantische woordbrakerij wordt gedaan: over de aankomende solden en feestmenu's, examens Frans, de buurvrouw die elk jaar dikker en dikker lijkt te worden, schoenen die nog moeten worden opgehaald, kinderen die nog dienen te worden afgezet, stinkende mensen voor hen, boodschappen die nog op het lijstje staan. Er klinken net niet stil genoeg verwijten naar de tergend trage kassierster in de rij links van me en het aantal naar hun kinderen snauwende moeders (omdat die het winkelen al uren geleden moe waren) valt ook niet meer op twee handen te tellen. 

Mensen kleden zich elke dag opnieuw aan met dikke lagen woorden zonder dat er gesproken wordt. Gehuld in soms het gehele alfabet ploegen ze doorheen de dag. Soms in het grijs dan weer kleurrijk of zelfs fluorescerend; al dan niet in sierlijke krulletters of bulderende kapitalen. Ze draven maar door en zien weinig om. Er wordt gestruikeld en opnieuw recht gestaan. Kleine scheuren worden gedicht en nieuwe woordpakketten worden aangeschaft. Zo sprokkelen ze zichzelf bij elkaar. Tot wanneer het op is; er niets meer te sprokkelen valt. Uitgeteld komen ze dan soms ten val, met een ruptuur die met geen letter meer valt op te vullen.

Witruimtes, stiltes kunnen dan een antwoord zijn waaruit uiteindelijk (na weerstand-stilte en leegtevullers) die woorden en beelden kunnen geboren worden die er werkelijk toe doen. Een nieuwe omzwachteling die veel minder luidruchtig en opvallend is maar veel echter en steviger is. Misschien zouden woorden - net zoals in mijn boek - inderdaad wat duurder moeten zijn. Misschien zouden we met z'n allen dan wat meer stil zijn. Ik geloof dat het ons goed zou doen.

Echt spreken vraagt veelal eerst om stilte. Het is in de stilte dat we worden terug geworpen op onszelf en we een opening kunnen creëren om in beeld te brengen, uit te spreken wat we echt willen zeggen.

U begrijpt het al: therapie is voor een subject vaak verdomd lastig. In een wereld waarin elke stilte wordt verbannen of opgevuld met woorden, muziek en beelden is het vertrekken vanuit het niets, vanuit de stilte, vanuit jezelf voor velen onvoorspelbaar, ongrijpbaar, oncontroleerbaar en zeer beangstigend geworden. Alleen zijn is voor velen bijgevolg helaas ook onmogelijk geworden. De schrik voor het onbekende, de leegte, voor het tot dan toe veilig opgeborgene dat aan de oppervlakte kan komen is doorgaans groot, te groot. Hierin vindt immers vaak een ontmoeting plaats met het Reële, met dat waar geen woorden voor zijn. En toch is dat voor velen vaak de weg. Ook in mijn praktijk.

Er is stilte, op maat van het subject dat voor me zit. Er is ruimte voor het woord en zeer zeker voor beeldend werk. Daar valt het niveau van het woord (en dus ook zijn betekenis) per definitie weg en rest er het subject weinig anders dan het creatief materiaal en de manier waarop hij/zij daarmee omgaat en tot een creatie komt. 

In het vrij werken laat men zich verrassen door wat er zich vormt en heeft men de mogelijkheid tot een eigen oplossing te komen. Deze manier van werken maakt het onmogelijk om te weten wat er zal ontstaan. Het vraagt een zich overgeven aan het beeldend medium waardoor - eens door de eigen weerstand - beelden tot stand komen waar men bewust nooit toe zou zijn gekomen. En het is net dat 'spreken' vanuit het onbewuste dat zo betekenisvol is. Waar er eerst 'praten' was ontstaat er nu een geheel singulier 'spreken'.

Uit het ene beeld ontstaat weer een ander beeld, net zoals elk woord weer naar een ander verwijst. Er kan ruimte komen voor verschuivingen en verdichtingen en het onbewuste kan zichtbaar worden. Zo is het misschien ook gegaan in het boek dat ik hier dicht bij me draag. Helemaal stil geworden draai ik langzaam de laatste bladzijde om:

"Nog één woord wil Florian zeggen.

Hij vond het lang geleden in de vuilniszak,

helemaal onderaan, tussen flauwe grapjes en veel prietpraat.

Het is een klein onopvallend woord.

Florian heeft het opgespaard, 

voor een heel speciaal moment.

In het land van de grote woordfabriek

klinkt het luid en vrolijk in de stille lucht:

nog!"

Met een glimlach verschijn ik vooraan aan de kassa. Het is met veel graagte dat ik voor al deze woorden en beelden betaal.




[Uit - Het land van de grote woordfabriek; Agnes de Lestrade & Valeria Docampo, 2013]