Het vreemd_gaan van een therapeut

Transfiguratie - Rafaël

Waar was U vorige week op woensdagavond 4 december rond half negen?

In een vergadering? Dicht bij uw (nieuwe) geliefde? Op restaurant? In de tennisles? Een verhaaltje aan het voorlezen voor de kinderen? In de sauna? Boterhamdozen of zwemzakken uit aan het wassen? Krampachtig aan het proberen om overeind te blijven nadat uw geliefde de relatie beëindigde en een week later alweer een andere had die nu met hem het leven en de lakens deelt? 

Of, zat u gewoon lekker op de bank met een kop thee onderwijl een tweede of derde chocolademannetje op smikkelend en de televisie al dan niet afgestemd op zender VIER?

Er zijn meerdere mogelijk antwoorden op deze vragen en een daarvan zou wel eens een ietwat boosaardig: “Daar heeft u geen zak mee te maken.” en/of “Dit is weer een schoolvoorbeeld van het nieuwsgierige aardje van een therapeut” kunnen zijn. Ongetwijfeld heeft u gelijk en ik kan u (naast het feit dat een therapeut die zichzelf -en in de eerste plaats zijn cliënt- au serieux neemt het best erg zuinig kan zijn met zijn of haar woorden en vragen) meteen ook meegeven dat uw antwoord niet datgene is waar het voor mij om draait. Wat me wel bezig houdt is de vraag of u - net als ik - ook zo verbouwereerd en compleet verbijsterd was over het optreden van de creatief therapeut in de aflevering 'Naar de ontwenningskliniek' van het human interest programma 'Kristel gaat vreemd'.

In een vakgebied dat eerder klein is en absoluut nog weinig bekend is bij het grote publiek zouden collega's elkaar moeten kunnen steunen wanneer iemand bereid is om mee te werken rond beeldvorming. Het is met een zekere pijn in het hart dat ik deze keer echt pas. Meer nog, ik wens me zelf te distantiëren van het beeld van creatieve therapie dat hier en in andere instellingen binnen de geestelijke gezondheidszorg werd geschetst.

De kansen om 'creatieve therapie' te kunnen toelichten via een medium met dergelijk bereik zijn ontzettend schaars en moeten bijgevolg met zorg, aandacht en professionalisme worden benaderd. Hoe vaak krijgen wij - creatief therapeuten - immers de kans om aan het grote publiek uit te leggen wat onze therapie inhoudt en op welke manier dit kan inwerken op het therapeutisch proces van een mensen?

Publieke negatieve beeldvorming is dus wel het laatste wat onze beroepsgroep nodig heeft. Helaas was dat wat mij betreft hier meer dan het geval. 

50 minuten televisie gaven ons een blik hoe de week eruit ziet van mensen met een afhankelijkheidsproblematiek die opgenomen zijn in St.Alfons, een afdeling van het Guislaininstituut te Gent, Het therapeutisch programma maakte daar tevens deel van uit, al moeten we na De Bleekweide (een programma waarin de camera therapiesessies van kinderen en jongeren op film vast legde) daar misschien niet langer van verschieten.

Tijdens een openingsrondje stelde de creatief therapeut dat de sessie zou gaan “over de beïnvloeding die de mensen toelaten of die zij al dan niet ondergaan door iemand anders” en liet iedereen (inclusief de reporter) vervolgens vanuit hun lichaam met krijt of verf (vrije keuze) de beweging vorm geven op  papier. 

“Wat ben ik hier in godsnaam aan het doen?” spatte non-verbaal zowel van het scherm als van de journaliste af. Doch, er was verandering in zicht want na een poosje kregen de mensen te horen dat ze ook eens hun beweging mochten vertragen en luisteren naar het geluid dat ze aan het maken waren met het materiaal. Meteen kregen ze ook de opdracht om al-cirkeltjes-draaiend ook contact te maken met het product van hun buurman/vrouw.  En, om alle verwarring te vermijden (en vrije expressie teniet te doen?) had de therapeut aan het raam ook een overzicht gehangen waarop te zie was hoe de verschillende  tekenbewegingen er dienden uit te zien; samen met onderschriften die alle naamsverwarring de wereld dienden uit te helpen.

Het was een oefening rechtstreeks uit de 'Tekenbewegingsmethode' van Lida Floor en Didi Overman die de therapeut hier liet zien. Deze methode stelt dat het “een vorm is van begeleid zelfonderzoek dat toepasbaar is binnen een therapeutisch setting (...) in het kader van coaching en procesbegeleiding en waarvan de doelen 'inzicht in het eigen functioneren, verbeteren van de levenskwaliteit en acceptatie van dat wat niet te veranderen is' zijn”. 

Dat was dan ook exact waarnaar werd gevraagd door reporter Kristel, naar dat 'verbeteren van de levenskwaliteit'. “Gaan die daar nu beter van worden, van hier te zitten kriebelen?”, klonk het letterlijk. 

Kijk, dit moment was hét moment om uit te leggen aan haar en alle kijkers thuis (die ongetwijfeld met dezelfde vraag zaten) wat voor haar, met die mensen en op dat moment de betekenis van creatieve therapie was. Het enige antwoord dat echter kwam, was een bal die werd terug gespeeld naar de journaliste: “Jij vond het raar en niks, wat zegt dat over jou?” . Wat later vertelde ze: “Het doel van zo'n oefening is om te voelen hoe het is om eens een andere rol te gaan opnemen” en tenslotte werd ons ook nog eens duidelijk gezegd waar het op stond: “Mensen moeten beginnen met iets in hunzelf, in hun eigen gedrag”. 

Met andere woorden: hier gaat een creatief therapeut vreemd en wordt aan gedragstherapie gedaan onder de naam van creatieve therapie.

Vooreerst is het nog maar de vraag of experimenteren met ander gedrag iets zal veranderen aan de functie van het symptoom (hier onder meer alcohol, drugs of medicatie). Ten tweede zou het me niet verbazen indien deze collega hier absoluut geen rekening heeft gehouden met de psychische structuur van de subjecten die aan haar deskundigheid werden toevertrouwd en tenslotte vraag ik me ook af of ze zich bewust is dat zij door deze manier van werken het verlangen bij het subject plat legt en daarmee ook het therapeutische werk dat kan worden verricht.

Hoe bizar dat ook moge klinken, de afhankelijkheid van een middel (en in zijn algemeenheid elk symptoom) is een oplossingspoging van het onbewuste, van de menselijke geest, om een zekere psychische stabiliteit te kunnen blijven behouden.

Als honderd mensen ten gevolge van een verkoudheid een verstopte neus hebben, dan zal een vers gesneden ui op de nachttafel of een neusspray soelaas brengen. De menselijk geest zit (gelukkig?) iets complexer in elkaar. Protocollaire behandelingen waarbij een hele groep mensen dezelfde opdracht(en) dient uit te voeren doen meer kwaad dan goed. De neurose, psychose en perversie vragen om geheel andere behandelingen. Wat moet een vrouw met een psychotische structuur (wat niet louter gelijk staat aan het hebben van bekende zichtbare symptomen van wanen en hallucinaties), die moeite heeft met de afgrenzing tussen binnen en buiten, met een niet-weten waar haar lichaam stopt en de ander begint; wat moet zo'n vrouw aanvangen met de opdracht “vanuit het lichaam met krijt of verf (vrije keuze) de beweging vorm geven op  papier”? 

Is de creatief therapeut die hier op het toneel is verschenen zich tenslotte ook bewust van de positie die ze inneemt ten aanzien van deze mensen en wat de consequenties hiervan zijn? Ze is actief, directief en adviserend; wordt in beeld gebracht als leermeester en educator. Door haar eigen weten op te dringen aan de persoon in opname (door te bepalen van wat er tijdens de sessie gebeurt, onder welke vorm, hoe lang, met welk materiaal en in welke volgorde) en tijdens het nagesprek betekenis te verlenen aan wat de cliënt aanbrengt (door bijvoorbeeld een waardeoordeel uit te spreken over wat iemand zegt of zaken te benoemen) verdrijft ze haar eigen subjectiviteit. Het is een zich opstellen als 'imaginaire meester'; een meester die alle waarheid in pacht heeft en geen eigen tekort (object a) heeft. Deze houding kan de cliënt doen geloven dat de therapeut het tekort bij hen zal kunnen opheffen (waardoor ze een onverdeeld subject worden)!

In creatieve therapie zit het woord 'creatief'. Creatieve expressie kan een therapeutisch effect hebben op het psychisme, maar niet als het verlangen wordt plat gelegd; als alles wordt ingevuld.

Het hele leven door stellen mensen zich dezelfde vraag, ook U en ik: 'Wat verlangt de Ander van ons? Wat wil die van mij?'. Het antwoord zal voor elkeen verschillend zijn. Iedereen moet voor zichzelf op zoek gaan om hier voor hem of haar een afdoend antwoord te vinden. Creatieve therapie beeldend, werken met creatief materiaal  is een vakgebied waarbij de focus ligt op therapie, op een artistiek therapeutisch proces dat de mens toelaat om doorheen het werken met dat materiaal (en wat dat met zich meebrengt) een eigen, singuliere oplossing te vinden; waarin er ruimte is voor reorganisatie en reconstructie binnen de psychische structuur.  Met zijn allen een uurtje cirkeltjes maken, elipsen, spiralen, rechte en kromme lijnen kan een ontspannend activiteit zijn en voor een enkele neuroticus brengt het misschien iets met zich mee. Maar het is naar mijn mening absoluut niet wat verstaan dient te worden onder creatieve therapie. 

'Kristel gaat vreemd', heet dit programma. Jammer genoeg menig ander ook.

 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Klik hier -
"Wat sta ik hier te doen?" | VIER  

 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------